پرواربندی گاو و گوساله گوشتی، اصول، قواعد و افزایش تولید گوشت

گاو جز قدیمی‌ترین حیواناتی بوده که توسط انسان اهلی شده و از دیرباز در اکثر نقاط دنیا و ازجمله ایران پرورش می‌یافته است. پرواربندی

گاوها بر اساس هدف نگه‌داری به دو دسته گاو شیری و گاو گوشتی، تقسیم‌بندی می‌شوند و پرواربندی به معنی فربه کردن دام در طی یک دوره پرورشی معین با استفاده از خوراک مناسب و رعایت اصول بهداشتی است که به روش‌های سنتی و صنعتی (با کارایی و سود اقتصادی متفاوت)، انجام می‌شود.

برای پرواربندی صحیح باید علاوه بر تولید گوشت، کیفیت محصول نهایی نیز مدنظر قرار بگیرد. در پرواربندی علمی و صنعتی از دام‌های نر جوان نژادهای گوشتی استفاده می‌شود.

در صورت خرید گوساله باکیفیت، استفاده از جیره غذایی متعادل و خوراک باکیفیت، رعایت اصول بهداشت و مدیریت درست، می‌توان گوساله‌ها را پس از ۱۰ ماه پروار با وزن ۵۰۰ کیلوگرم به‌صورت زنده بفروش رساند.

حدود نیمی از گوشت قرمز کشور توسط گاوهای پروار شده تأمین می‌شود؛ بنابراین این بخش از دامپروری و دامداری دارای ظرفیت زیادی برای توسعه و پیشرفت دارد.

افزایش تولید گوشت قرمز باعث کاهش وابستگی کشور به واردات این محصول غذایی، ایجاد اشتغال و فعال شدن نیروهای بیکار در سطح شهر و روستاها می‌شود.

استفاده از ظرفیت ژنتیکی دام‌های گوشتی و کاهش کشتار دام‌های شیری و مولد از دیگر محاسن پرواربندی با روش‌های نوین است.

پرواربندی گوساله با روش‌های علمی و نوین سبب کاهش دوره پرواربندی، کاهش هزینه تولید گوشت و جلوگیری از تخریب مراتع می‌شود.

از مسائل و مشکلاتی که در این زمینه باید در نظر گرفته شود، شامل؛ هزینه ساخت جایگاه، استهلاک تجهیزات، مشکل تهیه گوساله، تهیه خوراک، اخذ مجوز، نیازمندی به فضای زیاد، وجود بیماری، حساسیت گوساله به گرما، سرقت و حمله موجودات، مشکلات ایمنی، تلفات، نوسان قیمت نهاده های تولید، وجود واسطه گران و… می‌باشد.

انواع روش های پرواربندی در گاو و گوساله

پرواربندی روشی جدید و سودده برای پرورش دام، تولید گوشت و فرآورده های دامی می باشد که امروزه در کشور ما نیز طرفداران بسیاری دارد. به طور کلی در دهه های اخیر به دلیل افزایش جمعیت، روش های سنتی پرورش گوسفند و گاو برای تامین پروتئین مورد نیاز این جمعیت عظیم دیگر پاسخگو نیست.

پرواربندی گاو و گوساله یکی از بهترین روش ها برای تامین پروتئین حیوانی در مقیاس بزرگ می باشد. گوشت دام پرواربندی شده در اثر ذخیره شدن چربی در داخل بافت های عضلانی آبدار و ترد بوده و طعمی بسیار لذیذتر خواهد داشت. البته دوره پرواربندی نباید زیاد طولانی شود تا میزان چربی ذخیره شده در دام از میزان استاندارد بیشتر نشود.

در روش پرواربندی، گاو و گوساله ها در جایگاه های اختصاصی قرار داده می شوند که برای پیشگیری از ابتلا دام به بیماری های واگیر روشی بسیار موثر است.

گاوها و گوساله ها با توجه به نوع نژاد، چگونگی پرورش در سنین مختلفی پرواربندی شده و به فروش میرسند:

1. گوساله های شیری (۳ تا ۵ ماهگی)

2. گوساله های نر جوان (۸ تا ۱۲ ماهگی)

3. گوساله های بالغ ۲۴ تا ۳۰ ماهه

هدف از پرواربندی گاو و گوساله چیست؟

هدف از پروار‌بندی گوساله ها تولید گوشت قرمز است.

پرواربندی گوساله شبیه پرواربندی بره و گوسفند است اما در مقیاس بزرگتر که هزینه و سود بیشتری هم دارد.

مشهورترین نژادهای گاوهای گوشتی در جهان نژادهای هرفورد، براهما، برانگوس، شورت هورن، آنگوس، گالووی، لیموزین و سیمنتال می باشند.

در پرواربندی ۳ مورد بسیار مهم و در اولویت هستند. نژاد خوب ، جیره مناسب و جایگاه مناسب.

غذا و تغذیه مهمترین مسئله در پروار‌بندی گوساله است.

زیرا وقتی حیوان حداکثر تولید را خواهد داشت که نیازهایش از لحاظ انرژی، پروتئین و سایر مواد مغذی تأمین شده باشد.

میتوان گفت در گاوداری گوشتی بیش از ۶۰% هزینه های جاری مربوط به خوراک و ۲۵%  از آن بابت خرید گوساله لاغر مصرف میباشد.

بنابراین هرقدر گوساله ها دارای تغذیه بهتری (نه گرانتر) بوده و سالمتر باشند حرفه پرواربندی دارای سودآوری بیشتری خواهد بود.

پروار‌بندی گوساله را میتوانید با خرید گوساله های لاغر ۳ تا ۶ ماهه، به وزن ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم آغاز نمایید.

کل دوره پرواربندی برحسب سیاست دامدار و شرایط اقتصادی (مانند قیمت گوشت، خوراک، گوساله لاغر) می­تواند از ۶ تا ۹ ماه طول بکشد. وزن مناسب کشتار گوسالههای پرواری نژادهای اصیل مثل هلشتاین بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم در سن ۱۲ ماهگی است.

بهترین دما برای پرواربندی ۵ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد است، هرچند که دام‌های سالم تا دمای -۱۰ درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل می‌کنند اما بهتر این است که به هر وسیله‌ای تا حد امکان شرایط و دمای مطلوب را برای دام مهیا نمود.

انواع  گوساله های پرواربندی شده در ایران:

• گوساله های بومی ( با میانگین ۶۰۰ گرم افزایش وزن روزانه)

• گوساله های دورگ ( ۷۰۰ تا ۸۰۰ گرم افزایش وزن روزانه)

• گوساله های اصیل (حدود ۱۰۰۰ گرم افزایش وزن روزانه)

در پروار بندی به منظور تولید گوشت گاو عوامل مختلفی موثرند که مهمترین آنها عبارتند از:

نوع گاو: گاو های گوشتی ،گاوهای شیری حذفی و گاوهای دوکاره.

سن کشتار: رشد و نمو گاو و گوساله به مقدار زیادی بستگی به کیفیت ومیزان تغذیه دارد .دامها بر حسب نژاد ،نحوه پرورش و مرحله تولید در سنین مختلفی بشرح زیر پروار شده و به بازار فرستاده می شوند.

• سن ۳ تا ۵ ماهگی برای گوساله های شیری ( شیر خوار)

• سن ۸ تا ۱۲ ماهگی برای گوساله های نر جوانی که بلا فاصله بعد از شیر گرفتن پروار می شوند.

• سن ۲۴ تا ۳۰ ماهگی برای گوساله هایی که ابتدا خوب تغذیه شده اند و در زمستان از کیفیت تغذیه آنها کاسته شده است.

• َسن ۳ تا ۴ سالگی برای گاوهایی که در مراتع تغذیه می شود.

• دامهای خذفی که به وسیله ماده گاوهای جوانتر جانشین می شوند.

نقش دامپرور: با توجه به مسائل فنی در امر پرواربندی گاو و گوساله و برای گرفتن نتیجه بهتر باید افرادی که به اینکار اشتغال دارند دارای تخصص یا اطلاعات و تجربه کافی باشند.

پرواربندی گوساله شبیه پرواربندی بره و گوسفند است

پرواربندی گاو و گوساله های شیرخوار

گوساله های جوانی هستند که درسنین ۳ تا ۵ ماهگی به وزن ۱۲۰ الی ۲۵۰ کیلوگرمی می رسندو لاشه ای به وزن ۷۵ تا ۱۵۰ کیلوگرم تولید می کنند.

این گوساله ها فقط با شیر طبیعی یا شیر جانشین شونده تغذیه شده و هدف از این روش عبارت است از:

• از تغییر شکل و تغییر فعالیت دستگاه گوارش دام شیرخوار و تبدیل آن به دستگاه گوارش دام بالغ جلوگیری شود. در نتیجه این امر از افزایش وزن دستگاه گوارش جلو گیری شده و لاشه ای با راندمان وزن بیشتر (۶۰ الی ۶۵ درصد بازدهی گوشت) به دست می آید.

• کم بودن آهن شیر باعث تولید گوشت سفید و نیز چربی زیاد آن (شیر) باعث افزایش چربی بین عضلانی می شود که گوشت را لذیذ می کند.

پرواربندی این گوساله به دو روش صورت می گیرد. گروهی گوساله های نوزاد را تا مدتی با شیر طبیعی و سپس شیر جانشین شونده را به تدریج جایگزین آن می کنند. گروهی دیگر از ابتداگوساله ها با شیر جانشین شونده تغذیه می کنند.

برای سهولت کار بهتر است از گوساله های هم سن در سالن های مخصوص پرورش استفاده کنند این گوساله ها ممکن است از نژادهای مختلف بوده ولی بیشتر آنها را گوساله های نر نژاد شیری تشکیل می دهند.

متاسفانه در بعضی از دامداری ها پرورش آین قبیل گوساله در شریط بهداشتی صورت نگرفته که در این حالت دامدار ناچار به استفاده غیر اصولی از انتخاب آنتی بیوتیک ها بوده و همچنین در پاره ای از موارد در امر رشد از هورمون های رشد (آنابولیزان ها) استفاده می کنند که این امر سبب تجمع این مواد در گوشت حیوان شده که احتمالا خطراتی برای مصرف کننده در بر خواهد داشت.

پرواربندی گوساله های نر جوان در جایگاه

این دسته شامل گوساله های نر جوان پیشرس بوده و مشخصات آنها بشرح خلاصه می شوند:

• بیشتر این دامها را گوساله های نر جوان تشکیل داده و بندرت در بین آنها گوساله ما دیده می شود.

• به علت تغذیه مواد مواد متراکم از رشد بسیار سریع و فراوان بر خوردارهستند.

• خیلی زود ( حدودا” بین ۹ تا ۱۸ ماهگی به طور متوسط یک سالگی ) آماده کشتار می شوند. در سن کشتار وزن گوساله ۳۰۰ الی ۴۵۰ کیلوگرم می باشند.

پرواربندی گاو در مرتع و جایگاه

در این روش پرواربندی گوساله های جوان و تلیسه ها در سن ۲ تا ۳ سالگی روانه کشتارگاه می شوند. روش کار بدین صورت یوده است که گوساله ها ار بدو تولد مستیقا” از پستان مادر شیر خورده و تمام شیر مادر صرف تغذیه نوزاد می گردد. در شروع فصل زمستان گوساله در جایگاه از تغذیه بهتری بر خوردار شده و به اضافی وزنی حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ گرم در روز می رسد.

در بهار دوم با چرادر مراتع به اضافی وزنی حدود ۶۰۰ الی ۷۰۰ گرم در روز می رسد. با شروع دومین پاییز در سن ۱۶ تا ۱۸ ماهگی روانه کشتارگاه می شود. ولی تعدادی از دامپروان با اجرای یک برنامه تغذیه فشرده در دومین زمستان دامهای لاغر را پروار نموده ودر سن ۲۴ تا ۳۰ ماهگی به وزن زنده ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلو گرم روانه کشتارگاه می کنند.

در پرواربندی ۳ مورد بسیار مهم و در اولویت هستند. نژاد خوب ، جیره مناسب و جایگاه مناسب.

اصول پرورش گوساله و تلیسه

از آنجا که هر ساله در یک گله گاو شیری نزدیک به ۲۵% حذف خواهد شد لذا بایستی مدیرگله تدبیر مناسبی جهت جایگزینی آنها بیندیشد.

دلایل حذف برخی گاوها در گله عبارتند از:

تولید کم (که به آن حذف اختیاری می گویند)، مشکلات تولید مثل، ورم پستان، صدمه دیدن، مرگ، فروش و ترکیب نا مناسب بدن، کتوز و علل ناشناخته دیگر..

به دو طریق می توان گله خود را تکمیل کرد :

• پرورش گوساله های حاصل از گاوهای گله خود

• خرید گوساله یا تلیسه از دیگر مزارع

البته خرید گوساله نسبت به خرید تلیسه ارجحیت دارد چرا که :

• ارزان تر از خرید تلیسه است

• امکان اشاعه بیماری کمتر است

• میزان رشد را می توان مهار کرد (تا چاق نشود)

• سن و فصل جفتگیری قابل کنترل است

• تمام تلیسه های جایگزین باید با گاوهای نرهمان نژاد جفتگیری شوند.

• گو ساله های تلیسه های جایگزین باید ازلحاظ ژنتیکی نسبت به گوساله های دیگربرتری داشته باشند.

دستگاه گوارش گوساله

حجم بیشتر معده گوساله تازه متولد شده را شیردان تشکیل می دهد که با افزایش سن میزان شکمبه افزایش می یابد.

با توجه به اینکه دردستگاه گوارش گوساله جوان هنوز میکروارگانیسمی رشد نیافته لذاویتامینهای گروه Bوپروتئین مرغوب بایستی در اختیار آنها قرارگیرد.

تمام جیره های غذائی گوساله تازه متولد شده تا ۱۰ روزگی باید از شیر باشد چرا که آنزیمهای گوارشی برای تجزیه پروتئینهای پیچیده و کربوهیدراتها تا۷الی۱۰ روزگی وجود ندارد .

محصولات نهائی تخمیر از جمله ایزوبوتیریک اسید و ایزووالریت اسید محرک اصلی رشد پرزهای شکمبه هستند.

مدیریت زایمان

در۶۰ روز قبل از زایمان که به دوره خشک معروف است دو نوع جیره باید تنظیم کرد. که یکی از۶۰روز به زایمان تا۴۰روز به زایمان و دیگری از ۲۰روز به زایش می باشد و جهت تعادل آنیون –کاتیون اجراء می گردد.

• گاو خشک باید یک هفته قبل از زایمان به اتاق زایش انتقال یابد.

• ابعاد زایشگاه ۱۶تا۲۵متر مربع مساحت دارد.

• به ازاء هر ۲۵ راس یک جایگاه زایش در نظر گرفته می شود.

• تقریبا ۵%گوساله ها در حین تولد مرده متولد می گردند که با یاری دادن گاو توسط شخص مجرب می توان آنها را نجات داد.

• بعد از تولد گوساله و پس از قطع ناف گوساله شروع به تنفس می کند.

• بند ناف باید از ۵سانتیمتری بریده شود . برای ضد عفونی کردن بند ناف از الکل یا گیره پلاستیکی مخصوص استفاده می گردد.

• گره زدن بند ناف نزدیک سطح بدن منجر به فتق ناف می گردد.

• به منظور نابود کردن اجرام بیماریزا استفاده از تنتورید مناسب است.

پرواربندی گوساله با روش‌های علمی و نوین سبب کاهش دوره پرواربندی می شود

آغوز

با توجه به اینکه آغوز حاوی پادتن (ایمنوگلبولینها) می باشد و از آنجا که هیچگونه پادتنی از خون مادر از طریق جفت به جنین وارد نگردیده لذا بلافاصله بعد از تولد بایستی آغوز را به مصرف گوساله رساند.

بین ترکیبات آغوز و شیر معمولی تفاوتهای زیادی وجود دارداما بیشترین تفاوت آنها مربوط به پروتئین است که نزدیک به ۶ برابر از شیر بیشتر است.

البته میزان لاکتوز شیر معمولی از آغوز بیشتر است.

بعد از گذشت ۲۴ ساعت از تولد،دستگاه گوارش گوساله قادر به جذب پادتنها نیست که به آن بسته شدن روده می گویند ( Gut closure).

گاوهای مسن (سه دوره شیردهی و بالاتر) نسبت به گاوهای جوان مقدار بیشتری از پادتنها را تولید می کند.

پرورش گوساله ها از تولد تا شیر گیری

تغذیه با خوراکهای مایع :

• شیر کامل غذائی با قابلیت هضم بالا برای گوساله ها می باشد .

• گوساله باید ۸ تا ۱۰ درصد وزن بدن خود شیر دریافت کند.

• در نژادهایی مثل جرزی گرنزی که درصد چربی شیر آنها بالاست می توان شیر را با نسبت ۳.۵به۱ با آب گرم رقیق کرد .

• شیر حیوانی که به ورم پستان مبتلاست یا شیری که آنتی بیوتیک دارد را می توان به مصرف گوساله ها رساند.

• استفاده از شیر جایگزین ،یک روش اقتصادی است زیرا هزینه آن نصف قیمت شیر کامل است.

• جایگزین شیر به صورت پودر تولید می شود و۴۵۰گرم از آن را با ۳.۱ کیلو گرم آب رقیق می کنند.

• جایگزین شیر حاوی ۲۲%پروتئین است. مقدار چربی آن از۳تا۲۵%متغیر است .

• افزودن املاح معدنی و ویتامینها به آن ضروری است.

• خوراندن مقدار کمی آنتی بیوتیک به گوساله شیری سودمند است.

• پیش شروع کننده ها Prestarterغذاهای پلت شده خشکی هستند که مانند جایگزین شیر تهیه می شوند.

• پیش شروع کننده ها گوساله ها را طی ۴ روز به خوردن غذای خشک عادت می دهند و موجب آغاز رشد خواهند شد.

• زمانیکه مصرف پیش شروع کننده در گوساله به ۲۳۰گرم در روز رسید ،آنوقت باید از شروع کننده لستفاده کرد.

شروع کننده گوساله Calf starter

• گوساله از ۴تا۶روزگی به استفاده از شروع کننده باید ترغیب گردد.

• مصرف شروع کننده باید به ۱.۸تا۲.۳ کیلوگرم در روز محدود گردد.

• سیلوی ذرت و مرتع را قبل از ۴تا۶ماهگی نباید به مصرف گوساله رساند.

جایگاه

• انواع مختلف جایگاه برای گوساله ها وجود دارد مانند جایگاه انفرادی به ابعاد ۱.۸*۱.۲متر جایگاه مرتفع با کف مشبک Elevated stalls که متحرک است و ابعاد آن ۱.۲۲*۰.۵۱ می باشد.

• جایگاه باید ۳۰ سانتی متر از زمین بلندتر باشد .

• مدیریت شاخ سوزی گوساله ها در ۲ تا۴ هفتگی انجام می گیرد.

• می توان از هیدروکسید پتاس استفاده کرد.

• برای بریدن شاخ تلیسه ها از اره می توان بهره جست اما منجر به استرس و صدمه می گردد.

برای پرواربندی صحیح باید علاوه بر تولید گوشت، کیفیت محصول نهایی نیز مدنظر قرار بگیرد

بیماریهای گوساله

• درجه حرارت بحرانی درهفته اول زندگی گوساله می باشد.

• تلفات گوساله ها در ۲تا ۳ هفته اول زندگی زیاد است.

• برای کاهش تلفات گوساله ها باید مادران آنها را خوب تغذیه کرد.

• مصرف شیر نباید از ۱۰% وزن بدن بالاتر رود.

• اضافه کردن آنتی بیوتیک به شیر سودمند می باشد.

از جمله بیماریهای شایع در گوساله ها

• عفونت خونی حاد گوساله Acute calf septicemia

• اسهال معمولی گوساله Common calf scours

• ذات الریه Pneumonia

پرورش گوساله از شیر گیری تا یک سالگی

• مراقبت از گوساله ها از زمان شیر گیری تا یک سالگی یکی از کم زحمت ترین کارهای مدیریتی است.

• مدت کوتاهی پس از شیرگیری ،گوساله ها را در گروههای ۸تا۱۰ راسی قرار می دهند.

• لیس زدن سر پستانکها منجر به ورم پستان ورشد نامناسب پستان خواهد شد.

• جیره گوساله ها تا۴ماگی بید حداقل ۱۶%پروتئین داشته باشد.

• در مورد گوساله های ۱۰ماهه و بالا تر می توان از علوفه مرغوب بهره جست.

• مکمل ویتامین و املاح معدنی خصوصا فسفر برای گوساله ها مهم است.

• اجرای برنامه واکسیناسیون با مشورت دامپزشک امری ضروری است.

پرورش تلیسه ها از ۱ تا ۲ سالگی

• هدف از پرورش تلیسه داشتن حیوانی با جثه مناسب و بزرگ است بطوریکه بتواند در ۱۵ ماهگی یا کمتر ار آن جفتگیری نماید.

• پرورش تلیسه های مسن تر از یکسال آسان و کم هزینه است.

•  ۲تا ۳ ماه قبل از زایش باید تغذیه کنسانتره آغاز گردد .

• تغذیه بیش از حد، تلیسه هایی بوجود می آورد که در هنگام زایمان چاق هستند وشیر کمتری تولید می کنند.

• تغذیه کمتر از حد مطلوب نیز باعث کوچکتر شدن جثه ومشکلات سخت زایی می گردد.

• امکانات جایگاه تلیسه ها نیاز به دقت بالایی ندارد.

• به ازاء هر ۴۵ تلیسه یک آبشخور نیاز است.

تولید گوشت سفید Veal calf production

• برخی گوساله های تو دلی (Bob veal calves) جهت گوشت سفید به کشتار می روند.

• بهترین وزن برای فروش گوساله های با گوشت سفید ۱۳۶ تا ۱۸۲ کیلوگرم می باشد.

• برا ۲تا۳ هفته اول بایستی هر روز دمای رکتوم گرفته شود واگر از ۳۹ درجه بالاتر رفت بایستی دامپزشک را مطلع کرد.

• محیط داخلی گوساله دانی از نظر داشتن درجه حرارت ،رطوبت ومیزان تهویه باید مناسب باشد.

• درجه حرارت باید بین ۱۵.۵ تا۲۱ درجه باشد ورطوبت نسبی بیش از ۵۰% نباشد.

• تهویه ضعیف برای حفظ هوای تازه با حداقل آمونیاک ضروری است.

• برای کنترل بهتر بیماریها در هر گوساله دانی باید کمتر از ۵۰ گوساله قرار داد.

نیازمندیهای طرح پروار‌بندی گوساله

یک زمین به اندازه لازم، این زمین باید دارای امتیازات آب، برق و گاز فشار قوی باشد و همچنین قبل از شروع کار باید تجهیز شده و با خاکبرداری و حصارکشی و تأمین تأسیسات سرمایشی و گرمایشی به علاوه تجهیزات اطفای حریق آماده شده و دارای منبع ذخیره آب و منبع ذخیره انرژی باشد.

ساخت جایگاه نگهداری، انبار کنسانتره، بهاربند، سختمان تأسیسات، نگهبانی و… نیاز است.

سپس سراغ خرید تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز می‌روید. این تجهیزات شامل گاوآهن، تراکتور، تریلر، علوفه خردکن، آسیاب و میکسر و شعله پخش کن و… می‌شود.

همچنین برای خرید مواد اولیه، علوفه‌، مکمل‌های غذایی و… گوساله‌های نر گوشتی هم باید هزینه کنید.

هزینه تغذیه، هزینه دستمزدها، هزینه‌های دارویی و بهداشتی، هزینه‌های کارگر از هزینه‌های مهم در گاوداری است که بیشترین هزینه مربوط به تغذیه است که این هزینه در ایران متجاوز از۶۰ درصد است.

به مجوزهای پروانه تأسیس، پروانه بهره برداری و مجوز بهداشتی هم نیاز است.

منبع مقاله: دامیران