استرس گرمایی در گاو شیری و راهکارهای مدیریت آن ( قسمت اول)

استرس گرمایی در گاو شیری و راهکارهای مدیریت آن (قسمت اول)

مقدمه

استرس گرمایی در گاو شیری یکی از چالش های اصلی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می باشد. دو منبع حرارتی در بدن دام موثر هستند؛ دمای محیط و حرارت حاصل از متابولیسم مواد غذایی در بدن حیوان. این دو عامل وقتی با هم ترکیب شوند می توانند عملکرد تولید شیر، ماده خشک مصرفی و سلامت تولید مثلی را تحت تاثیر قرار دهند. از بین این دو عامل، دمای محیط تاثیرگذارتر است و به عنوان عامل اصلی در بروز انواع ناهنجاری ها شناخته می شود.

در بحث پرورش دام، تعریفی با عنوان «ناحیه آسایش دمایی» وجود دارد که به عنوان بازه دمایی تعریف می گردد که عملکرد تولیدی و تولید مثلی دچار نقص نمی شود. برای گاو شیری این دامنه دمایی از ۴- درجه سانتی گراد تا ۲۵ درجه سانتی گراد تعریف شده است. بعضی از مطالعات، مطلوب ترین دامنه دمایی برای بهترین عملکرد گاو شیری را ۲۶- ۲۵ درجه سانتی گراد قید کرده اند. دمای خارج از محدوده آسایش سبب بروز تنش می گردد و اگر دما بالاتر از ۲۶ درجه سانتی گراد باشد، بسته به میزان رطوبت نسبی در محیط، حالات مختلف استرس گرمایی در گاو شیری بروز خواهد کرد. معمولا شرایط تنش گرمایی در کشور ما از ۲ ماه تا ۷ ماه می تواند در مناطق مختلف به طول بیانجامد. عموما سه راهکار اساس در مواجه با تنش گرمایی پیشنهاد می شود:

• تغییرات فیزیکی در محیط نظیر استفاده از سایبان و سیستم خنک سازی

• اصلاح ژنتیکی در دام ها و تولید حیوانات مقاوم به حرارت

• بهبود عوامل تغذیه ای تاثیرگذار بر تنش گرمایی

با توجه به دانشی که ما امروزه در رابطه با تنش گرمایی به دست آورده ایم، به نظر می رسد استفاده از ترکیب این سه راهکار ضروری بوده و می تواند سبب بهبود تولید گاو شیری در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب شود. در بخش اول این مقاله سعی کردیم به شرایط بروز استرس گرمایی در گاو شیری، بررسی اثرات تنش گرمایی از منظر فیزیولوژیکی و عملکرد تولیدی بپردازیم. در این مقاله با ما همراه باشید.

شرایط آب و هوایی

طبق تعریف آب و هوا به ترکیبی از دما، رطوبت، بارش باران، جابجایی هوا، تابش، فشار محیطی و یونیزاسیون گفته می شود. از نظر دما و رطوبت، آب و هوای کشور عزیزمان ایران، در دسته خشک و گرم قرار می گیرد. به عبارتی در بیشتر مناطق کشور، دامداران با آب و هوای گرم و خشک روبرو هستند. البته در مناطق شمالی و جنوبی کشور، به دلیل نزدیکی به دریا، شرایط به گرم و مرطوب تغییر می کند.

عموما بیشترین افت تولید شیر در شرایط استرس گرمایی در گاو شیری، از اوایل تابستان تا اواسط شهریور ماه اتفاق می افتد و در بعضی از مناطق، افت تا ۴۵۴- ۲۷۲ کیلوگرم نیز در تولید شیر در گله های با تولید شیر میانگین ۴۵ کیلوگرم رخ می دهد. هر چه تولید شیر قبل از استرس گرمایی بیشتر باشد، امکان افت بیشتر تولید در شرایط استرس گرمایی وجود دارد.

گاو شیری یک موجود خونگرم است و دارای یک دامنه دمایی بهینه است که بتواند عملکرد مناسب داشته باشد. برای گاو هلشتاین این دامنه دمایی ۵- تا ۲۰ درجه سانتی گراد می باشد ولی مشاهدات نشان می دهد بهترین عملکرد تولیدی برای نژاد هلشتاین در دامنه دمایی ۲۶- ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد.

با توجه به اینکه هم اکنون با شرایط گرمایش جهانی روبرو هستیم، دانشمندان پیش بینی کرده اند که در آینده، به دلیل گرمایش جهانی، افت تولید در تنش گرمایی مقداری از ۳۰۰ تا ۹۰۰ کیلوگرم در دوره سه ماهه تنش گرمایی خواهد بود. یکی از شاخص هایی که در تنش گرمایی آن را مورد استفاده قرار می دهند، شاخش دما- رطوبت یا THI می باشد که همزمان دما و رطوبت را در استرس گرمایی در نظر می گیرد. طی تحقیقات به عمل آمده اگر در مدت زمان زیادی از روز، شاخص THI بالاتر از ۸۴ باشد و در طول شب نیز شاخص بالاتر از ۷۴ باشد، این وضعیت سبب مرگ گاو شیری خواهد شد.

شاخص دما- رطوبت و تاثیر آن بر عملکرد تولیدی

یکی از راه های دفع حرارت در بدن، دفع از طریق تبخیر می باشد. این سیستم خنک سازی در شرایط دمایی بالا ولی رطوبت نسبی پایین بسیار کارآمد است اما زمانی که رطوبت نسبی در محیط بالا باشد (هوای شرجی) کارایی این سیستم دفع حرارت بسیار کاهش می یابد. این دقیقا اتفاقی است که شاخص دما- رطوبت سعی بر توصیف آن به صورت کمّی دارد. این شاخص اثرات همزمان دما و رطوبت نسبی را در شرایط مختلف در نظر می گیرد.

با بررسی عملکرد تولیدی در شاخص های دما- رطوبت مختلف، نتایج نشان داد که در شاخص THI برابر با ۶۴، تغییرات در عملکرد دام آغاز شده، در میانگین برابر با ۷۲ بروز مشکلات در گله مشاهده شده و در شاخص برابر با ۷۶ وضعیت بحرانی در گله دام آغاز می گردد. به طور کلی می توان گفت به ازای هر واحد افزایش THI، در بالاتر از عدد ۷۲، تولید شیر ۲/۰ کیلوگرم افت می کند.

THI بهترین شاخصی است که می توان از آن برای تخمین اثرات استرس گرمایی در گاو شیری بر تولید شیر و عملکرد دام استفاده کرد.

اثرات استرس گرمایی

1. افزایش تعداد تنفس (افزایش تعداد تنفس به بیش از ۷۰ بار در دقیقه و بروز حالت له له زدن)
2. کاهش خوراک مصرفی
3. افزایش آب مصرفی
4. افزایش تعرق
5. کاهش جریان خون به بخش های مختلف نظیر بافت پستان

6. کاهش تولید شیر و افت عملکرد تولید مثلی

کاهش شیر تولیدی و عملکرد تولید مثلی باعث ضرر اقتصادی به پرورش دهندگان گاو شیری می شود. کاهش مصرف خوراک به میزان ۸ تا ۱۲ درصد در شرایط استرس گرمایی در گاو شیری و یا بیشتر که به دنبال آن باعث کاهش تولید شیر نیز می شود ضمن اینکه بخشی از مواد غذایی مصرف شده نیز صرف کنترلف و حفظ دمای بدن دام می شود و از آنجایی که گاوهای پرتولید خوراک بیشتری مصرف می کنند حساسیت بیشتری به استرس گرمایی دارند. در یک واحد گاوداری این تنش می تواند روزانه ۴ کیلوگرم تولید را در هر راس دام پایین آورد که این میزان در یک دوره تولید شیر می تواند مقدار زیادی از تولید را کاهش دهد.

7. خطر بروز اسیدوز: در دوره استرس گرمایی خطر اسیدوز افزایش می یابد. فاکتورهایی که با مشکلات اسیدوزی همراه می شوند عبارتند از: کاهش مصرف ماده خشک با نسبت علوفه کمتر، کاهش نشخوار، کاهش ترشح بزاق و در نهایت ایجاد اسیدوز در دام که تمام این فاکتورها با کاهش بازده غذایی مرتبط می باشد و به دنبال آن تولید شیر و اغلب اوقات چربی شیر نیز کاهش می یابد. علاوه بر این، اسیدوز وضعیت کلی سلامتی حیوان، باروری و طول عمر مفید تولیدی گاو را تحت تاثیر قرار می دهد.
8. استرس گرمایی در گاوهای آبستن منجر به کاهش وزن گوساله می شود و بعد از زایش، گوساله دچار اختلالات متابولیکی می شود.

9. در استرس گرمایی معمولا گاو سرپا می ایستد که ناراحتی مفاصل را به همراه خواهد داشت.

10. استرس گرمایی باعث می شود فحلی کاهش و یا هنگام شب بروز کند و طول مدت آن نیز کم شود. این اثر در گاوهای بالغ بیشتر از تلیسه هاست.

استرس گرمایی یک عامل مهم در ناباروری گاوهای شیرده بوده و از لحاظ اقتصادی خسارت های شایان توجهی را باعث می گردد. از جمله مواردی که طی استرس گرمایی در گاو شیری می تواند تحت تاثیر قرار گیرد اختلال در فعالیت طبیعی تخمدان می باشد که در نهایت باعث کاهش عملکرد تولید مثلی و به خطر افتادن سلامت گاو و ضرر اقتصادی به دامدار می باشد.

تاثیر استرس گرمایی بر تولید مثل گاو ماده

• کاهش بروز فحلی و در ادامه کاهش باروری
• افزایش کیست تخمدانی
• افزایش سقط جنین و مرگ زودرس جنین
• کاهش نرخ آبستنی
• افزایش دمای رحم- کاهش جریان خونرسانی به رحم
• افزایش فاصله گوساله زایی به دلیل تاخیر در برگشت رحم بعد از زایمان

تاثیر استرس گرمایی بر تولید مثل گاو نر

از اثرات استرس گرمایی بر دام نر کاهش کیفیت منی را می توان عنوان نمود. تغییرات در کیفیت منی ممکن است به کاهش باروری منجر شود. آزمایشات نشان داده که گاوهای نر در بروز علائم استرس و نشان دادن حساسیت نسبت به استرس گرمایی متفاوت می باشند و به صورت انفرادی ممکن است گاو نری باشد که در مقابل استرس گرمایی علائم چندانی نشان ندهد. در حالی که سایرین دارای علائم شدید باشند.

نتیجه گیری

در بخش اول از مقاله تشریحی با عنوان استرس گرمایی در گاو شیری و راهکارهای مدیریت آن به تعریف استرس گرمایی پرداخته شد، شاخص دما- رطوبت به عنوان اصلی ترین شاخص در بررسی استرس گرمایی مورد بررسی قرار گرفت، شرایط مختلف عملکردی در شاخص های THI مختلف تشریح گردید، به اثرات استرس گرمایی بر وضعیت سلامت دام و عملکرد دام پرداختیم و در نهایت اثرات استرس گرمایی بر گاو ماده و گاو نر را به صورت خلاصه تشریح کردیم. در بخش دوم از این مقاله به بررسی راهکارهای مدیریتی مختلف جهت مقابله با اثرات استرس گرمایی در گاو شیری خواهیم پرداخت. 

منبع: واحد علمی شرکت زرین جاودانه

مجتمع شیر و گوشت علینقیان